Tematyka sukcesji firm jest jednym z głównych przedmiotów działalności Kancelarii Radców Prawnych Szymański & Tyrzk spółka partnerska. Jeszcze w 2016 roku mieliśmy przyjemność brać udział w badaniach naukowych, które obejmowały m.in. tą tematykę. W sierpniu tego roku mecenas Piotr Szymański udzielił wywiadu pani dr Marcie Wojtyra z Akademii Leona Koźmińskiego, w którym to wskazywał na szczególne znaczenie w praktyce zawodowej rozwiązań dotyczących sukcesji przedsiębiorstw. Od 2016 roku nastąpił szereg zmian w prawie, które w znaczny sposób przemodelowały zasady sukcesji i co najważniejsze ustanowiły jej ramy prawne.

Problem sukcesji może być rozumiany bardzo szeroko i obejmuje on w takim przypadku zarówno zmiany właścicielskie wynikające z przekształceń podmiotów gospodarczych, postępowań o zniesienie wspólności majątkowej, zbywania udziałów, następstwa międzypokoleniowego. Problem sukcesji może być rozumiany także w sposób wąski i w takim przypadku dotyczy on zarządu przedsiębiorstwem  w spadku.

W tym wpisie na naszym blogu przedstawimy zasady sukcesji wynikające z ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.

Podkreślenia wymaga, że zasady opisane poniżej jak i wynikające z ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, odnoszą się wyłącznie do działalności wykonywanej we własnym imieniu i podlegającej wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Zaznaczyć także warto, że w związku z faktem, iż ustawa reguluje wyłącznie działalność gospodarczą wpisaną CEIDG to z dobrodziejstw ustawy nie mogą korzystać rolnicy prowadzący gospodarstwa rolne lecz nie wpisani do CEIDG. Jeżeli natomiast rolnik jest jednocześnie przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG to i prowadzi w związku z tym działalność inną niż rolniczą, to całe jego przedsiębiorstwo (w tym także gospodarstwo rolne) będzie podlegać zasadom wynikającym z ustawy.

W tym miejscu trzeba także wskazać, że ustawie podlega także przedsiębiorstwo prowadzone w formie spółki cywilnej.

Na początek wyjaśnimy podstawowe pojęcia:

• zarząd sukcesyjny – jest to zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku; od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
• przedsiębiorstwo w spadku – obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci,
• właściciel przedsiębiorstwa w spadku – osobą taką może być:

– osoba, która na podstawie postanowienia sądu, notarialnego poświadczenia dziedziczenia albo europejskiego poświadczenia spadkowego nabyła składniki materialna i niematerialne na podstawie powołania do spadku ustawowego albo testamentowego, albo nabyła udział w przedsiębiorstwie lub przedsiębiorstwo na podstawie zapisu windykacyjnego,

– małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie spadku,

– osoba która nabyła udział w przedsiębiorstwie lub przedsiębiorstwo od osób ww. lub jednostka do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkład.

Ustawa przewiduje dwa sposoby powołania zarządu sukcesyjnego:

• powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę za jego życia,
• ustanowienie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy.

Powołanie zarządy przez przedsiębiorcę ma miejsce gdy osoba wyznaczona na zarządcę wyrazi zgodę na powyższe, oraz w CEDIG zostanie dokonany odpowiedni wpis.

Ustanowienie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy odbywa się w sposób opisany w art. 12 ustawy tj. zarządcę może powołać:

1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub

2) spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo

3) spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadkowym.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego w przypadku, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Należy pamiętać, że ustawodawca określił krótki termin na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy!

Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony:

• z chwilą śmierci przedsiębiorcy jeżeli zarząd został powołany za życia przedsiębiorcy,
• z chwilą wpisu zarządu sukcesyjnego do CEDIG powołanego po śmierci przedsiębiorcy.

Funkcję zarządcy sukcesyjnego może pełnić tylko jedna osoba! Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorca nie może wskazać także innych osób, które miałaby pełnić tą funkcję w przypadku niemożliwości jej objęcia przez osobę wskazaną w wcześniejszym pierwszeństwem.

Ważną informację jest, że zarządca sukcesyjny nie odpowiada za zobowiązania prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w spadku. Za zobowiązania takiego przedsiębiorstwa odpowiadają całym swoim majątkiem właściciele przedsiębiorstwa w spadku. Jednak co istotne, zgodnie z art. 35 ustawy „Właściciel przedsiębiorstwa w spadku, który nie uczestniczył w powołaniu zarządcy sukcesyjnego na skutek naruszenia art. 12, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku do wartości stanu czynnego przedsiębiorstwa w spadku przypadającej na jego udział, według stanu na dzień, w którym dowiedział się o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego.”

Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

Tym wpisem na naszym blogu powracamy do tematu, który został już przez nas omówiony na początku pierwszej fali epidemii COVID-19. Od tego czasu zasady odbywania kwarantanny uległy zmianie. Nasi klienci, zwłaszcza z powiatów objętych czerwoną strefą (Poznań, Gostyń) często zwracają się do nas z prośbą o wyjaśnienie tego tematu.

Aktualnie przedmiotowa kwestia uregulowana jest w:

1. ustawie z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej także jako ustawa),
2. rozporządzeniu z dnia 6 kwietnia 2020 roku w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych oraz obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (dalej także jako rozporządzenie),
3. rozporządzeniu z dnia 9 października 2020 roku w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Przepisy przewidują m.in. następujące formy zapobiegania się szerzeniu chorób zakaźnych:

1. nadzór epidemiologiczny,
2. kwarantanna,
3. izolacja.

Czym jest nadzór epidemiologiczny?

Zgodnie z art. 2 pkt. 14 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi nadzorem epidemiologicznym jest obserwacja osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się, wykonywanie badań sanitarno-epidemiologicznych u tej osoby w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej oraz zebranie, analizę i interpretację informacji o okolicznościach i skutkach zakażenia (nadzór indywidualny), jak i stałe, systematyczne gromadzenie, analizę oraz interpretację informacji o zachorowaniach lub innych procesach zachodzących w sferze zdrowia publicznego, wykorzystywane w celu zapobiegania i zwalczania zakażeń lub chorób zakaźnych (nadzór ogólny). Jest to najmniej dotkliwy dla osoby znajdującej się kręgu zainteresowania służb sanitarnych środek walki z szerzeniem się epidemii.

Czym jest kwarantanna?

Zgodnie z art. 2 pkt. 12 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi kwarantanną jest odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.

Kto podlega kwarantannie?

Zgodnie z § 5 rozporządzenia obowiązek kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego u osób, o których mowa w art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, powstaje w przypadku narażenia na choroby zakaźne lub pozostawania w styczności ze źródłem biologicznych czynników chorobotwórczych je wywołujących.

Art. 34 ustawy stanowi natomiast, że osoby, które były narażone na chorobę zakaźną lub pozostawały w styczności ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego, a nie wykazują objawów chorobowych, podlegają obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu, jeżeli tak postanowią organy inspekcji sanitarnej przez okres nie dłuższy niż 21 dni, licząc od dnia następującego po ostatnim dniu odpowiednio narażenia albo styczności.

Ile trwa kwarantanna?

Okres obowiązkowej kwarantanny z powodu narażenia na zakażenie SARS-CoV-2 u osób, u których nie wystąpiły objawy choroby COVID-19, albo styczności ze źródłem zakażenia, ulega zakończeniu po 10 dniach licząc od dnia następującego po ostatnim dniu odpowiednio narażenia albo styczności. Państwowy powiatowy inspektor sanitarny, w uzasadnionych przypadkach, decyduje o skróceniu albo zwolnieniu z obowiązku odbycia obowiązkowej kwarantanny. Okres kwarantanny może być powtarzany.

Czym jest kwarantanna rozszerzona (kwarantanna domowników)?

Zgodnie z § 5 rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii osoba poddana obowiązkowej odbywa ją razem z osobami wspólnie zamieszkującymi lub gospodarującymi. Informuje ona Policję albo organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej o imieniu i nazwisku oraz numerze PESEL i numerze telefonu tych osób, jeżeli go posiadają. Informację tę przekazuje się za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, w tym przez telefon.

Kto należy do grupy osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących z osobą objętą kwarantanną?

Jak wskazał w orzeczeniu Naczelny Sąd Administracyjny w Krakowie (III SA/Kr 387/16) na okoliczność wspólnego gospodarowania składają się różne elementy, jak ponoszenie kosztów i opłat za mieszkanie, opieka udzielana w chorobie, wykonywanie zwykłych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, dysponowanie wspólnym dochodem z przeznaczeniem na zaspokojenie potrzeb życiowych. Osoby wspólnie gospodarujące nie muszą wspólnie zamieszkiwać.

Osobami wspólnie zamieszkującymi są natomiast osoby, dzielą ze sobą lokal mieszkalny i koncentrują w nim swoje aktywności życiowe.

Czy wobec osób wspólnie zamieszkujących konieczne jest wydanie decyzji przez służby sanitarne?

Zgodnie z § 4.1  5 rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii wobec osób objętych kwarantanną rozszerzoną (osoby wspólnie zamieszkując) nie wydaje się decyzji o skierowaniu na kwarantannę. Obowiązek odbycia kwarantanny przez osoby wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących wynika wprost z przepisów rozporządzenia.

Czym jest izolacja?

Zgodnie z art. 2 pkt. 11 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi izolacją jest odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby.

Kto podlega obowiązkowej izolacji?

Zgodnie z § 2 rozporządzenia z dnia 6 kwietnia 2020 roku w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych oraz obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego Obowiązkowej izolacji lub izolacji w warunkach domowych podlegają osoby, u których stwierdzono zakażenie wywołane wirusem SARS-CoV-2 lub zachorowanie na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2 (COVID-19) lub podejrzenie zakażenia lub zachorowania, wobec których lekarz lub felczer nie zastosował obowiązkowej hospitalizacji.

Nadto zgodnie z art. 34 ustawy w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, osoby chore na chorobę zakaźną albo osoby podejrzane o zachorowanie na chorobę zakaźną mogą podlegać obowiązkowej hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych.

W jakiej formie inspekcja sanitarna wydaje decyzje dotyczące kwarantanny, izolacji, nadzoru epidemiologicznego?

Zgodnie z art. 33 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może, w drodze decyzji, nałożyć na osobę zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną albo osobę podejrzaną o zakażenie lub chorobę zakaźną, lub osobę, która miała styczność ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego, obowiązki określone w art. 5 ust. 1.

Decyzje, o których mowa wyżej wydawane w przypadku podejrzenia zakażenia lub choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób:

1)           mogą być przekazywane w każdy możliwy sposób zapewniający dotarcie decyzji do adresata, w tym ustnie;

2)           nie wymagają uzasadnienia;

3)           przekazane w sposób inny niż na piśmie, są następnie doręczane na piśmie po ustaniu przyczyn uniemożliwiających doręczenie w ten sposób.

Zgodnie z art. 5 o którym mowa powyżej osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się:

1. nadzorowi epidemiologicznemu,
2. kwarantannie,
3. leczeniu,
4. izolacji,
5. izolacji w warunkach domowych,
6. stosowania się do nakazów i zakazów organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych;

Nadto w art. 5 został ustanowiony obowiązek udzielania organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej – danych i informacji niezbędnych do prowadzenia nadzoru epidemiologicznego nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi niezbędnych do sprawowania nadzoru nad realizacją obowiązków.

W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych odpowiedzialność za wypełnienie obowiązków wskazanych w art. 5 ponosi osoba, która sprawuje prawną pieczę nad osobą małoletnią.

Ustawodawca w art. 34 ustawy wprowadzi bezwzględny zakaz opuszczania miejsca izolacji lub kwarantanny, chyba że konieczność jego opuszczenia wynika z potrzeby hospitalizacji albo organ inspekcji sanitarnej postanowił inaczej.  

Organizacja imprez lub przyjęć okolicznościowych została poddana szczególnemu reżimowi prawnemu. Punkt wyjścia do analizy prawnej stanowi ustawa o zapobiegania oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 roku. Art. 46 cytowanej ustawy stanowi w szczególności, że „

4. W rozporządzeniach, o których mowa w ust. 1 i 2, można ustanowić:

1) czasowe ograniczenie określonego sposobu przemieszczania się,

2) czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych,

3) czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy,

4) zakaz organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności,

5) obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych, handlowych lub innych obiektów.”

Zgodnie z art. 46a „W przypadku wystąpienia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego o charakterze i w rozmiarach przekraczających możliwości działania właściwych organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, na podstawie danych przekazanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra właściwego do spraw administracji publicznej, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz wojewodów:

1) zagrożony obszar wraz ze wskazaniem rodzaju strefy, na którym wystąpił stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego,

2) rodzaj stosowanych rozwiązań – w zakresie określonym w art. 46b

– mając na względzie zakres stosowanych rozwiązań oraz uwzględniając bieżące możliwości budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego.”

Zgodnie natomiast z art. 46b „W rozporządzeniu, o którym mowa w art. 46a, można ustanowić:

1) ograniczenia, obowiązki i nakazy, o których mowa w art. 46 ust. 4;

2) czasowe ograniczenie określonych zakresów działalności przedsiębiorców;

zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie;

8) czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia;.”

Aktualnie kluczowe znaczenie ma rozporządzenie ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW W SPRAWIE USTANOWIENIA OKREŚLONYCH OGRANICZEŃ, NAKAZÓW I ZAKAZÓW W ZWIĄZKU Z WYSTĄPIENIEM STANU EPIDEMII z dnia 19 czerwca 2020 r.

Zgodnie z powołanym aktem prawnym:

1. zakazane jest prowadzenie działalności dyskotek i klubów nocnych,
2. prowadzenie działalności związanej z organizacją, promocją lub zarządzaniem imprezami, takimi jak targi, wystawy, kongresy, konferencje, spotkania, włączając działalności polegające na zarządzaniu i dostarczaniu pracowników do obsługi terenów i obiektów, w których te imprezy mają miejsce oraz usługowej związanej z poprawą kondycji fizycznej warunkowane jest realizowaniem  przez widzów lub klientów obowiązku zakrywania ust i nosa, o którym mowa w § 19 ust. 1, a w przypadku innych niż organizowane na otwartym powietrzu: przedstawień, spektakli, projekcji filmów lub nagrań wideo – także pod warunkiem udostępnienia ich widzom lub klientom nie więcej niż połowy liczby miejsc,
3. prowadzenie działalności związanej z organizacją, promocją lub zarządzaniem imprezami, takimi jak targi, wystawy, kongresy, konferencje, spotkania, jest dopuszczalne, pod warunkiem zapewnienia, aby w miejscu odbywania się imprezy znajdowała się nie więcej niż 1 osoba na 4 m2 powierzchni dostępnej dla uczestników, widzów lub klientów, z wyłączeniem obsługi.
4. prowadzenie przez przedsiębiorców działalności polegającej na przygotowywaniu i podawaniu posiłków i napojów gościom siedzącym przy stołach lub gościom dokonującym własnego wyboru potraw z wystawionego menu, spożywanych na miejscu oraz związanej z konsumpcją i podawaniem napojów jest dopuszczalne, pod warunkiem zapewnienia, aby:

– w lokalu oraz w ogródku gastronomicznym rozumianym jako wyznaczone miejsce do sezonowego użytkowania dla celów gastronomicznych, w których jest prowadzona ta działalność, lub w wydzielonej strefie gastronomicznej sali sprzedaży w przypadku stacji paliw płynnych lub w ogródku gastronomicznym stacji paliw w przypadku stacji paliw płynnych w rozumieniu, klienci realizowali obowiązek zakrywania ust i nosa, do czasu zajęcia przez nich miejsc, w których będą spożywali posiłki lub napoje;

– obsługa realizowała obowiązek zakrywania ust i nosa.

Zabronione jest organizowane imprez podlegających ustawie Prawo o zgromadzeniach i spełnia definicję zawartą w art. 3 zgodnie z którym „Zgromadzeniem jest zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych.

2. Zgromadzeniem spontanicznym jest zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej.”                        

W rozporządzeniu przewidziano wyjątek zgodnie z którym dozwolone jest zgromadzenie podlegające zgłoszeniu albo objęte decyzją pod warunkiem gdy liczba uczestników nie przekracza 150 oraz gdy spełniony został określony w rozporządzeniu reżim sanitarny.

Jeżeli impreza organizowana jest w miejscu ogólnodostępnym (jak drogi, place, ogrody, nieruchomości wspólne) lub w zakładach pracy, budynkach biurowych, istnieje obowiązek zakrywania, przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego ust i nosa.

Podsumowując wskazać należy, że zakres nałożonych zakazów oraz nakazów związanych z organizowaniem imprezy zależy od tego czy:

1. impreza jest organizowana w przestrzeni ogólnodostępnej,
2. impreza jest organizowana w lokalu gastronomicznym,
3. impreza jest organizowana w związku z prowadzeniem działalności zawodowej,
4. impreza podlega ustawie Prawo o zgromadzeniach,
5. impreza jest spotkaniem prywatnym organizowanym w przestrzeni do której nie mają dostępu inne osoby niż jej uczestnicy i nie jest organizowana w lokalu gastronomicznym lub też w ramach prowadzenia działalności gospodarczej.

Z uwagi na fakt, że nie obowiązuje już rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 2020 roku zgodnie z którym zakazywało się „organizowania innych niż określone w rozporządzeniu imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju, z wyłączeniem spotkań do 150 osób. Przyjęcia ślubne, konsolacje lub przyjęcia komunijne, a także inne przyjęcia okolicznościowe mogą być organizowane – od dnia 6 czerwca 2020 r.” a nadto z uwagi na fakt, że w rozporządzeniu z dnia 19 czerwca 2020 roku wprost wskazano, że „do odwołania zakazuje się organizowania innych niż określone w ust. 1( przypis kancelarii – tj. imprez podlegających ustawie Prawo o zgromadzeniach)  imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju, z wyłączeniem imprez, spotkań i zebrań do 150 osób. Obowiązku, o którym mowa w § 19 ust. 1 (przypis kancelarii – tj. obowiązku zakrywania ust oraz nosa), nie stosuje się w przypadku przyjęć ślubnych, konsolacji lub przyjęć komunijnych, a także innych przyjęć okolicznościowych.” dopuszczalne jest organizowanie imprez o charakterze prywatnym – towarzyskim jeżeli liczba uczestników nie przekracza 150.

Zastrzec w tym miejscu trzeba, że Główny Inspektor Sanitarny jak i Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne mogą nałożyć indywidualne nakazy/zakazy.

Ustawą z dnia 31 marca 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (…) wprowadzone zostały szczególne regulacje dotyczące wsparcia dla przedsiębiorców.

Ustawodawca w art. 15g ustawy z dnia 2 marca 2020 roku przewidział jako formę wsparcia:

Wprowadzenie szczególnego rodzaju przestoju (innego aniżeli opisanego w ustawie Kodeks Pracy) tj. przestoju ekonomicznego wywołanego COVID-19

Obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika

Dofinansowanie do wynagrodzenia przysługującego pracownikowi tj. tzw. postojowego albo wynikającego z obniżonego wymiaru czasu pracy

Pokrycie składek na ubezpieczenie społeczne

Uzyskanie wsparcia wymaga przede wszystkim spełnienia opisanych niżej warunków jak i dokonanie przez przedsiębiorcę określonych czynności.  

OBNIŻENIE WYMIARU CZASU PRACY

Przedsiębiorca może w ramach uprawnień wynikających z art. 15g ustawy z dnia 2 marca o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (…) obniżyć wymiar czasu pracy pracowników o 20% jednakże nie więcej niż do 0,5 etatu. W takim przypadku wynagrodzenie należne pracownikowi nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, przy uwzględnieniu wymiaru czasu pracy pracownika.

„Przedsiębiorca, o którym mowa w ust. 1, może obniżyć wymiar czasu pracy o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy.”

DOFINANSOWANIE WYNAGRODZENIA PRZY OBNIŻONYM WYMIARZE CZASU

Wynagrodzenie przysługujące pracownikowi na skutek wprowadzonego obniżonego wymiaru czasu pracy jest dofinansowane do wysokości połowy jego wysokości z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wysokość dofinansowania nie może przekroczyć 40% średniego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez prezesa GUS. Wynagrodzenie nie przysługuje do pracowników, którzy w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku uzyskali wynagrodzenie wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.   

„Wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 8, jest dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do wysokości połowy wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 8, jednak nie więcej niż 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 1. Dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie uzyskane w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek, o którym mowa w ust. 1, było wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku”

WPROWADZENIE PRZESTOJU EKONOMICZNEGO

Przedsiębiorca może wprowadzić przestój ekonomiczny. W takim przypadku pracownik nie świadczy pracy, pozostaje jednak w gotowości do jej podjęcia. Pracownikowi za czas przestoju ekonomicznego przysługuje wynagrodzenie tzw. postojowe obniżone nie więcej niż o 50%. W takim przypadku wynagrodzenie należne pracownikowi nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, przy uwzględnieniu wymiaru czasu pracy pracownika.

DOFINANSOWANIE WYNAGRODZENIA ZA CZAS PRZESTOJU

Wynagrodzenie wypłacane pracownikowi w okresie przestoju ekonomicznego jest dofinansowywane w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie nie przysługuje do pracowników, którzy w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku uzyskali wynagrodzenie wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.   

„Wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 6, jest dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy. Dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie uzyskane w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek, o którym mowa w ust. 1, było wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.”

ŚRODKI NA OPŁACENIE SKŁADEK PRZEZ PRZEDSIĘBIORCĘ NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE PRACOWNIKÓW

W przypadku przyznania przedsiębiorcy wsparcia na ochronę miejsce pracy tak więc skorzystania z dofinansowania do wynagrodzenia pracowników, przysługują także środki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na pokrycie składek na ubezpieczenie społeczne od pracowników objętych wsparciem.

„Przedsiębiorcy, o którym mowa w ust. 1, przysługują środki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne pracowników należnych od pracodawcy na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266 i 321) od przyznanych świadczeń, o których mowa w ust. 1”

Za jaki okres przysługują przedsiębiorcy świadczenia lub środki?

Świadczenia lub środki przysługują za okres przestoju lub obniżonego wymiaru czasu pracy zgodnie z art. 2 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy. Jako przestój ekonomiczny uznajemy okres gdy pracownik nie wykonuje pracy z przyczyn od niego niezależnych, ale pozostaje w gotowości do jej świadczenia. Natomiast przesłanka obniżonego wymiaru czasu pracy znajdzie zastosowanie gdy przedsiębiorca obniżył wymiar czasu pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, lecz nie więcej niż do połowy wymiaru czasu pracy. Podkreślenia jednak wymaga świadczenia przysługują prze okres 3 miesięcy od daty złożenia wniosku.

Na kogo można otrzymać świadczenia lub środki?

Na pracowników tj. osoby fizyczne pozostające z przedsiębiorcą w stosunku pracy zgodnie z przepisami ustawy Kodeks Pracy jak i osoby świadczące na rzecz przedsiębiorcy pracę na podstawie umowy na pracę nakładczą, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami ustawy Kodeks Cywilny stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące umowy zlecenia.

Na kogo nie można otrzymać świadczenia?

Świadczeniem na dopłatę do wynagrodzenia nie zostają objęci pracownicy, którzy w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku uzyskali wynagrodzenie wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.   

Kto jest uprawniony do skorzystania z pomocy przewidzianej w art. 15g?

Przedsiębiorca w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców u którego wystąpił spadek obrotów gospodarczych w następstwie COVID-19.

Czy skorzystanie z wsparcia uniemożliwia rozwiązanie z pracownikiem stosunku prac?

Zgodnie z art. 13 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy przedsiębiorca, który otrzymał na podstawie umowy środki na wypłatę świadczeń oraz środki na opłacanie składek nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy z przyczyn niedotyczących pracownika w okresie pobierania świadczeń oraz w okresach przypadających bezpośrednio po okresie pobierania świadczeń jednak nie dłużej niż przez 3 miesiące. Przedsiębiorca może rozwiązać natomiast umowę jeżeli do powyższego dochodzi z przyczyn dotyczących pracownika.

Czym w rozumieniu art. 15g jest spadek obrotów gospodarczych w następstwie COVID-19?

Spadkiem obrotów gospodarczych jest spadek sprzedaży towarów lub usług w ujęciu ilościowym lub wartościowym.

Jak obliczyć spadek sprzedaży?

Przewidziano dwie metody ustalenia spadku sprzedaży. Co ważne należy prawidłowo ustalić:

– okres porównawczy,

– wysokość obrotu.

Ustawodawca nie wskazał definicji „obrotu” jak i nie dokonał odpowiedniego odniesienia.  

[WARIANT I] Spadek musi wynosić co najmniej 15% obrotów.

W pierwszej kolejności dokonujemy wyboru  dwóch kolejnych miesięcy kalendarzowych przypadających po dniu 1 stycznia 2020 roku do dnia złożeniu wniosku.

Jeżeli w celu porównania wybierzemy styczeń oraz luty 2020 roku to należy zwrócić uwagę, że koniecznym jest ustalenie następujących po sobie 60 dni kalendarzowych – nie uwzględniamy więc całego obrotów za cały styczeń 2020 roku oraz cały luty 2020 roku. Powyższe wynika z faktu, że ustawodawca wskazał, że w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego tj. w innym dniu niż pierwszy dzień miesiąca kalendarzowego należy uznawać za miesiąc kolejne 30 dni. Jednocześnie ustawodawca nakazał, że dwa kolejne miesiące mają przypadać po dniu 1 stycznia 2020 roku (co oznacza, że najwcześniejszy okres porównawczy rozpoczyna się od dnia 2 stycznia 2020 roku). Jeżeli pierwszym dniem naszego porównania ma być 2 stycznia 2020 roku to ostatnim dniem porównania będzie dzień 1 marca 2020 roku.

Jeżeli natomiast za okres porównawczy wybierzemy 1 lutego 2020 roku to okres porównawczy obejmuje cały miesiąc luty 2020 roku oraz marzec 2020 roku.

W wyżej wskazany sposób ustalmy okres. Znając już przedział czasowy na podstawie dokumentów księgowych ustalamy obrót osiągnięty w danym okresie.

Kolejno porównujemy tożsamy okres z roku 2019. Jeżeli spadek obrotu przekroczy 15% to kwalifikujemy się do uzyskania wsparcia.

 „nie mniej niż o 15%, obliczony jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych, przypadających w okresie po dniu 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 1, w porównaniu do łącznych obrotów z analogicznych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych roku poprzedniego; za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy dwumiesięczny okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego, lub”

[WARIANT II] Spadek musi wynosić co najmniej 25% obrotów.

Następnie dokonujemy wyboru jednego miesiąca kalendarzowego przypadającego po dniu 1 stycznia 2020 roku (przy czym obowiązuje zasada opisana w WARIANCIE I jeżeli wskazujemy inną datę początkową niż pierwszy dzień miesiąca).

Jeżeli znamy już okres to ustalamy wielkość obrotu i porównujemy go do obrotu osiągniętego w miesiącu poprzednim lub odpowiednio w 30 dniach poprzedzających.

„2) nie mniej niż o 25% obliczony jako stosunek obrotów z dowolnie wskazanego miesiąca kalendarzowego, przypadającego po dniu 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 1, w porównaniu do obrotów z miesiąca poprzedniego; za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego”

Kto nie może skorzystać z wsparcia?

Ustawodawca wskazał, że z formy pomocy opisanej w art. 15g ustawy z dnia 2 marca 2020 roku wyłączeni zostali przedsiębiorcy:

– którzy zalegają z uregulowaniem zobowiązań podatkowych, składek na ubezpieczenia zdrowotne, społeczne, Fundusz Gwarantowany Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Pracy do końca trzeciego kwartału 2019 roku,

– spełniają przesłanki do ogłoszenia upadłości (przesłanki do ogłoszenia upadłości zostały opisane w ustawie Prawo upadłościowe i generalnie może wskazać zgodnie z art. 10 ustawy Prawo upadłościowe, że jest to sytuacja gdy podmiot jest dłużnikiem oraz jest niewypłacalny); dłużnik jest niewypłacalny w szczególności (art. 11 ustawy Prawo upadłościowe zawiera szczegółowe wyliczenie) gdy utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie przekracza trzy miesiące;

– którzy uzyskali pomoc w odniesieniu do tych samych pracowników w zakresie takich samych tytułów wypłaty na rzecz ochrony miejsc pracy.

CO NALEŻY ZROBIĆ ABY UZYSKAĆ WSPRACIE?

Dokładna procedura została opisana w art. 15g ust. 11-20. Organem właściwym do przyjmowania wniosków oraz zawierania umów jest Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy.

Złożenie wniosku poprzedzone powinno być przeprowadzeniem „badania” spełnienia kryteriów do otrzymania wsparcia. Jak naszym zdaniem przygotować się do złożenia wniosku:

– ustalić czy przedsiębiorca spełnia kryteria podmiotowe (takie jak nie zaleganie w opłacie podatków, składek, brak przesłanek do ogłoszenia upadłości)

– dokonać ustalenia obrotów w poszczególnych miesiącach 2020 roku (lub kolejnych 60 dniach) przy wariancie I, albo obrotów za jeden miesiąc 2020 roku (lub odpowiednio 30 dni) przy wariancie II,

– dokonać ustalenia obrotów w poszczególnych miesiącach 2019 roku (lub kolejnych 60 dniach), przy wariancie I, albo obrotów za jeden miesiąc 2019 roku (lub odpowiednio 30 dni) przy wariancie II,

– w zależności od wybranego wariantu dokonać wyboru tych dwóch miesięcy/jednego miesiąca (lub kolejnych 60 dni/30 dni) w których obrót w 2020 roku wykazuje najwyższy spadek obrotów oraz porównać otrzymane dane z analogicznym okresem 2019 roku,

– w przypadku stwierdzenia spadku obrotów o 15% lub 25% można przystąpić do kolejnego etapu tj. zawarcia porozumienia z pracownikami (z uwagi na wagę takiego porozumienia zalecamy indywidualną konsultację przy jego opracowywaniu),   zawarte porozumienie należy przekazać właściwemu Okręgowemu Inspektorowi Pracy w terminie 5 dni od daty jego zawarcia,

– następnie należy złożyć właściwemu Dyrektorowi Wojewódzkiego Urzędu Pracy wniosek o przyznanie wsparcia – wniosek musi spełniać kryteria opisane w art. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy. Do wniosku należy załączyć także szereg oświadczeń, które przedsiębiorca składa pod groźbą odpowiedzialności karnej.

Należy pamiętać, że możliwość wprowadzenia przestoju ekonomicznego lub zmniejszenia wymiaru czasu pracy pracowników wymaga zachowania odpowiedniej procedury i zawarcia porozumienia przedsiębiorcy z pracownikami (wszystkimi lub częścią).

• Jeżeli w przedsiębiorstwie działa związek zawodowy porozumienie wypracowywane jest z prawidłowo reprezentowanym związkiem zawodowym.

• Jeżeli w przedsiębiorstwie nie działają związki zawodowe porozumienie jest wypracowywane i zawierane z przedstawicielami pracowników.

Zachowanie wyżej wskazanego trybu wyłącza konieczność wprowadzania indywidualnych zmian w umowach o pracę.

Treść porozumienia, tryb wyboru pracowników wymaga indywidualnej analizy. Szczegółowe informacje udzielone mogą być w  ramach konsultacji indywidualnej.

Opracował: radca prawny Piotr Szymański tel. 696 457 149 e-mail:  szymanski@stlegal.pl www.stlegal.pl

Dla wygody klientów udostępniamy możliwość szybkich płatności.

1. Kontaktujesz się z pracownikiem kancelarii pod numerem tel. 732 435 975 lub 696 457 149 lub umawiasz spotkanie bezpośrednio korzystając z aplikacji Umów spotkanie https://stlegal.vek.com.pl/umow_spotkanie/, a następnie potwierdzamy gotowość wykonania usługi.
   
   
2. Przekazujesz wstępne informacje dotyczące zakresu porady, ustalmy szczegóły techniczne spotkania (wideokonferencja, porada telefoniczna, kontakt za pośrednictwem WhatsApp lub Skype).
   
   
3. Uiszczasz opłatę w wysokości 120,00 zł na rachunek bankowy kancelarii w banku Aliorbank:   57 2490 0005 0000 4600 9378 8991. Zapłata za usługę możliwa jest także poprzez szybkie – natychmiastowe płatności. Ta forma płatności pozwala na uzyskanie porady prawnej w najkrótszym możliwym terminie.
   
   
4. Porada prawna udzielana jest przez radcę prawnego Piotra Szymańskiego lub radcę prawnego Jarosława Tyrzyka.

Zawsze możesz zapytać o szczegóły usługi dzwoniąc pod numer telefonu, korzystając z komunikatora Messenger lub wypełniając formularz kontaktowy dostępny na stronie.

Udzielenie usługi wiąże się z koniecznością wyrażenia zgody na przetwarzanie danych osobowych. Szczegóły w Polityce Prywatności.

Ustawą z dnia 31 marca 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (…) ustawodawca wprowadził szczególne rozwiązania dotyczące umów najmu oraz dzierżawy. Regulacje dotyczą zarówno lokali mieszkalnych jak i komercyjnych. Zwracamy uwagę, że regulacje zawarte ww. ustawie nie są wyczerpujące. Oznacza to, że nadal obowiązują przepisy m.in. Kodeksu Cywilnego czy też ustawy o ochronie praw lokatorów (…).

 W zasadzie w każdym przypadku gdy strony umowy najmu lub dzierżawy dojdą do porozumienia mogą aneksować umowę lub zawrzeć do niej porozumienie i tym sposobem ustalić nowe warunki korzystania z lokalu. Pamiętać należy jednak, że wszelkie porozumienia powinny odpowiadać formie w jakiej zawarta została umowa pierwotna lub formie jaką strony zastrzegły dla jej zmiany. W większości przypadków będzie to forma pisemna. Zawarcie porozumienia lub aneksu z naruszeniem formy pisemnej może skutkować w niektórych przypadkach bezskutecznością takiej czynności lub co najmniej brakiem możliwości przeprowadzania (w przypadku sprawy sądowej) postępowania dowodowego na taką okoliczność.

[POWIERZCHNIE KOMERCYJNE]

Art. 15ze. 1. W okresie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2 zgodnie z właściwymi przepisami, wygasają wzajemne zobowiązania stron umowy najmu, dzierżawy lub innej podobnej umowy, przez którą dochodzi do oddania do używania powierzchni handlowej (umowy).

 2. Uprawniony do używania powierzchni handlowej (uprawniony) powinien złożyć udostępniającemu bezwarunkową i wiążącą ofertę woli przedłużenia obowiązywania umowy na dotychczasowych warunkach o okres obowiązywania zakazu przedłużony o sześć miesięcy; oferta powinna być złożona w okresie trzech miesięcy od dnia zniesienia zakazu. Postanowienia ust. 1 przestają wiązać oddającego z chwilą bezskutecznego upływu na złożenie oferty.

3. Postanowienia ust. 1 wchodzą w życie od dnia zakazu, a postanowienie ust. 2 od dnia zniesienia zakazu. 4. Postanowienia ust. 1–3 nie uchybiają właściwym przepisom ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny regulującym stosunki zobowiązaniowe stron w stanach, w których wprowadzane są ograniczenia prawne swobody działalności gospodarczej.

Jeżeli przedmiotem umowy jest udostępnienie powierzchni handlowej w obiekcie o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2 to w okresie w którym obowiązuje zakaz prowadzenia działalności brak jest podstaw do żądania zapłaty w szczególności czynszu najmu/dzierżawy. Najemca/dzierżawca nie jest natomiast uprawniony w powyższym okresie do żądania od wynajmującego/wydzierżawiającego udostępnienia lokalu. Przepis wywołuje skutek od dnia wprowadzenia zakazu prowadzenia działalności. Jeżeli więc najemca/dzierżawca uiścił opłaty z tytułu udostępnienia powierzchni przed datą 31 marca 2020 roku to może on żądać od udostępniającego zwrot zapłaconych kwot. Przewidziana w ustawie konstrukcja odpowiada bezpodstawnemu wzbogaceniu lub nienależnemu świadczeniu. Udostępniający może w naszej opinii skutecznie w takim przypadku powołać się na brak wzbogacenia istniejący w chwili żądania zwrotu i odmówić wypłaty uiszczonych opłat.

W tym miejscu pragniemy wskazać, że ww. przepis jest nieprecyzyjny i wywołuje już obecnie spory. Przede wszystkim spór koncentruje się wokół kwestii czy wygasa cała umowa czy też tylko zobowiązania z niej wynikające. W naszej opinii umowa pozostaje w mocy lecz zawieszeniu podlegają jednak obowiązki z niej wynikające.

Najemca powinien także pamiętać, że w terminie 3 miesięcy  od daty zniesienia zakazu prowadzenia działalności powinien złożyć udostępniającemu ofertę bezwarunkową oraz wiążącą przedłużenia obowiązywania umowy na dotychczasowych warunkach o okres obowiązywania zakazu powiększony o sześć miesięcy. W naszej opinii brak złożenia takiej oferty w ww. terminie oznacza, że najemca zobowiązany jest do zapłaty czynszu lub innych zobowiązań wynikających z umowy na warunkach umownych przypadających także za okres zakazu prowadzenia działalności.

[MOŻLIWOŚĆ UZYSKANIA ZWOLNIENIA Z ZAPŁATY OPŁAT ZA LOKALE KOMUNALNE]

Art. 15zzzf. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może, w drodze uchwały, postanowić o odstąpieniu od dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym przypadających jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym, wymienionym w art. 9 pkt 3, 4 i 13 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w stosunku do podmiotów, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19 i które złożą wniosek o odstąpienie od dochodzenia należności.

Ustawodawca w art. 15 zzz przewidział możliwość odstąpienia przez jednostkę samorządową od dochodzenia należności cywilnoprawnych przypadających jednostce od podmiotu, którego sytuacja ekonomiczna uległa pogorszeniu w związku z COVID-19.

Konieczne jest jednak spełnienie dwóch warunków (I) organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego musi podjąć stosowną uchwałę, (II) uprawniony podmiot musi złożyć wniosek i spełnić warunki przewidziane w uchwale. Co jednak istotne ww. przepis w naszej opinii dotyczy odstąpienia od dochodzenia należności. Powyższe oznacza, że zobowiązania nadal istnieją lecz nie mogą być egzekwowane w drodze przymusu.

Art. 15zzzg. 1. Do czasu określenia przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego zasad udzielania ulg, o których mowa w art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, dotyczących należności pieniężnych z tytułu oddania nieruchomości w najem, dzierżawę lub użytkowanie przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym, wymienionym w art. 9 pkt 3, 4 i 13 tej ustawy, należności te mogą być umarzane, terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może zostać rozłożona na raty przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarząd powiatu albo zarząd województwa. 2. Do czasu podjęcia uchwały, o której mowa w art. 15zzzf, wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu albo zarząd województwa może postanowić o odstąpieniu od dochodzenia należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19.

W wyżej powołanym przepisie przewidziano natomiast możliwość umorzenia, odroczenia lub rozłożenia na raty należności z tytułu najmu, dzierżawy, lub użytkowania przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii jednostce samorządu terytorialnego. Co istotne decyzję podejmuje na wniosek uprawnionego wójt, burmistrz, prezydent, zarząd. Jednocześnie ww. organy wykonawcze mogą podjąć decyzję o odstąpieniu od dochodzenia należności  

Tożsame rozwiązania zostały przewidziane odnośnie nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa

Art. 15zzze. 1. Należności pieniężne, o których mowa w art. 12a ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, z tytułu oddania nieruchomości w najem, dzierżawę lub użytkowanie, przypadające za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty przez starostę lub prezydenta miasta na prawach powiatu, wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej, bez zgody wojewody.

2. Starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej bez zgody wojewody może odstąpić od dochodzenia należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19.

3. Minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w odniesieniu do nieruchomości określonych w art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami może odstąpić od dochodzenia należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19. 4. W przypadku, o którym mowa w ust. 2 i 3, przepisu art. 12a ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami nie stosuje się

[Najem lokali]

Art. 31s. 1. W przypadku gdy czas obowiązywania umowy najmu lokalu zawartej przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw upływa po tym dniu, a przed dniem 30 czerwca 2020 r., umowa ta ulega przedłużeniu do dnia 30 czerwca 2020 r., na warunkach dotychczasowych. Przedłużenie umowy następuje na podstawie oświadczenia woli najemcy.

 2. Oświadczenie woli o przedłużeniu umowy najmu lokalu do dnia 30 czerwca 2020 r., na warunkach dotychczasowych, najemca składa wynajmującemu lokal najpóźniej w dniu upływu czasu obowiązywania tej umowy.

3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się: 1) do najemcy, który w czasie co najmniej 6 miesięcy obowiązywania umowy najmu lokalu poprzedzających dzień wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw albo przez cały czas obowiązywania umowy najmu lokalu poprzedzający dzień wejścia w życie tej ustawy, jeżeli umowa ta obowiązywała przez czas krótszy niż 6 miesięcy poprzedzających dzień wejścia w życie niniejszej ustawy, był w zwłoce z zapłatą: a) czynszu lub b) innych niż czynsz opłat za używanie lokalu lub c) opłat niezależnych od wynajmującego lokal a przez niego pobieranych – za co najmniej jeden okres rozliczeniowy, jeżeli łączna wartość tych zaległych należności przekroczyła kwotę czynszu należnego za jeden miesiąc, lub 2) jeżeli w czasie obowiązywania umowy najmu lokalu najemca używał tego lokalu w sposób sprzeczny z tą umową lub niezgodnie z przeznaczeniem tego lokalu lub zaniedbywał obowiązki, dopuszczając do powstania w tym lokalu szkód, lub 3) jeżeli w czasie obowiązywania umowy najmu lokalu najemca wynajął, podnajął albo oddał do bezpłatnego używania ten lokal lub jego część bez wymaganej pisemnej zgody wynajmującego, lub 4) do najemcy lokalu mieszkalnego, któremu przysługuje tytuł prawny do innego lokalu mieszkalnego położonego w tej samej lub pobliskiej miejscowości, jeżeli lokal ten spełnia warunki przewidziane dla lokalu zamiennego, chyba że najemca nie może z przyczyn od niego niezależnych używać tego lokalu.

Zgodnie z powołanym wyżej przepisem umowy najmu zawarte do dnia 31 marca 2020 roku a które uległyby rozwiązaniu do dnia 30 czerwca 2020 roku ulegają przedłużeniu do dnia 30 czerwca 2020 roku. Warunkiem koniecznym jest jednak aby najemca najpóźniej w terminie do dnia upływu obowiązywania (pierwotnej daty) złożył wynajmującemu oświadczenie o woli przedłużenia umowy. Ustawa określa także sytuacje w których ww. najemca nie może skorzystać z ww. uprawnienia.

Art. 31t. 1. Do dnia 30 czerwca 2020 r. nie wypowiada się najemcy umowy najmu lub wysokości czynszu.

 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadku wypowiadania umowy najmu najemcy lokalu mieszkalnego: 1) na podstawie art. 11 ust. 2 pkt 1, 3 lub 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego lub 2) któremu przysługuje tytuł prawny do innego lokalu mieszkalnego położonego w tej samej lub pobliskiej miejscowości, jeżeli lokal ten spełnia warunki przewidziane dla lokalu zamiennego, chyba ze najemca nie może z przyczyn od niego niezależnych używać tego lokalu.

3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadku wypowiadania umowy najmu lokalu o przeznaczeniu innym niż mieszkalne w związku z: 1) z naruszeniem przez najemcę postanowień tej umowy najmu lub przepisów prawa dotyczących sposobu używa tego lokalu lub 2) koniecznością rozbiórki lub remontu budynku, w którym znajduje się ten lokal.

Ustawodawca przewidział w okresie od dnia 31 marca 2020 roku do 30 czerwca 2020 roku zakaz wypowiadania umów najmu lokali jak i wypowiedzenia wysokości czynszów. Powołany przepis nie zakazuje jednak rozwiązania umowy najmu za porozumieniem stron jak i zgodnej zmiany wysokości czynszu. Co istotne redakcja przepisu jednoznacznie określa, że tylko wynajmujący nie może wypowiedzieć umowy. Powyższe oznacza, że umowa może ulec wypowiedzeniu na skutek oświadczenia najemcy.  

Art. 31u. 1. W przypadku gdy wypowiedzenie umowy najmu lokalu mieszkalnego przez wynajmującego lub wypowiedzenie przez niego wysokości czynszu w takim lokalu nastąpiło przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, a termin tego wypowiedzenia upływa po tym dniu, a przed dniem 30 czerwca 2020 r., termin wypowiedzenia ulega przedłużeniu do dnia 30 czerwca 2020 r. Przedłużenie terminu wypowiedzenia następuje na podstawie oświadczenia woli najemcy.

2. Oświadczenie woli o przedłużeniu terminu wypowiedzenia umowy najmu lokalu mieszkalnego lub o przedłużeniu terminu wypowiedzenia wysokości czynszu do dnia 30 czerwca 2020 r. najemca składa wynajmującemu lokal najpóźniej w dniu upływu tego terminu.

3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadku wypowiedzenia umowy najmu najemcy lokalu mieszkalnego: 1) na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego lub 2) któremu przysługuje tytuł prawny do innego lokalu mieszkalnego położonego w tej samej lub pobliskiej miejscowości, jeżeli lokal ten spełnia warunki przewidziane dla lokalu zamiennego, chyba ze najemca nie może z przyczyn od niego niezależnych używać tego lokalu.

Ustawodawca uregulował także sytuację gdy przed dniem 31 marca 2020 roku wynajmujący wypowiedział umowę najmu lokalu mieszkalnego lub wysokość czynszu a termin wypowiedzenia upłynąłby do dnia 30 czerwca 2020 roku. W takim przypadku na skutek oświadczenia najemcy złożonego wynajmującemu do dnia upływu wypowiedzenia umowy najmu lokalu lub wysokości czynszu umowa ulega przedłużeniu do dnia 30 czerwca 2020 roku.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku (§ 2 ust. 2 pkt 2) osoba przekraczająca granicę państwa, w celu udania się do swojego miejsca zamieszkania, ma obowiązek odbyć kwarantannę przez okres 14 dni od daty przekroczenia granicy. Jest to kwarantanna dla której odbycia nie jest konieczne wydanie indywidualnej decyzji administracyjnej.

Wskazać trzeba, że osoba objęta kwarantanną zgodnie z przepisami ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi jest zobowiązana odbyć ją w odosobnieniu. 

Do obowiązków osoby objętej kwarantanną należy stworzenie warunków odosobnienia.

Jeżeli osoba objęta kwarantanną nie ma możliwości stworzenia takich warunków, wówczas powinna zwrócić się do właściwych służb sanitarno-epidemiologicznych o wskazanie miejsca odbywania kwarantanny. Służby te mogą w takim przypadku wskazać odpowiednie miejsce kwarantanny lub (w naszej opinii) wyrazić zgodę na odbywanie kwarantanny w miejscu zamieszkania z rozszerzeniem kwarantanny na pozostałych domowników. 

Brak jest w naszej opinii podstawy prawnej, która wskazywałaby na automatyczne objęcie kwarantanną wszystkich domowników zamieszkujących wspólnie z osobą wracającą do miejsca zamieszkania po przekroczeniu granicy.

Uznanie, że kwarantanna nie obejmuje automatycznie wszystkich domowników oznacza, że osoby które dobrowolnie poddadzą się kwarantannie nie nabędą prawa do świadczenia z ZUS przyznawanego w okresie kwarantanny. Osoby, które są pracownikami kwarantannę dobrowolną powinny odbywać korzystając z urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego. Pracodawca posiada w takim przypadku możliwość zezwolenia na wykonywanie obowiązków pracowniczych w ramach tzw. home offic. Nie powiadomienie o odbywaniu dobrowolnej kwarantanny i nie skorzystanie przez pracownika z ww. urlopów lub z pracy zdalnej może skutkować uznaniem przez pracodawcę, że pracownik naruszył podstawowe obowiązki pracownicze, a tym samym może stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę zarówno w tzw. trybie dyscyplinarnym jak i za wypowiedzeniem.

Jednak wskazać, należy, że w sytuacji gdy: 

• Osoba wracająca z zagranicy ma się poddać kwarantannie,
• Pozostali domownicy nie są objęci kwarantanną i wychodzą poza miejsce zamieszkania,
• W domu nie ma zapewnionych warunków dla odosobnienia osoby wracającej z zagranicy,

wówczas nie tyle naruszony zostanie obowiązek kwarantanny domowników (którego ustawodawca nie sformułował), ale naruszony zostanie przepis nakazujący kwarantannę osoby przyjezdnej (wobec braku spełnienia cech definicyjnych kwarantanny czyli odosobnienia zapobiegającego szerzeniu się chorób). Powyższe oznaczać może uznanie naruszenia nakazu odbycia kwarantanny, a tym samym poniesienie przez osobę zobowiązaną do kwarantanny konsekwencji prawnych.

W naszej opinii § 2 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (mówiący o obowiązku odbycia kwarantanny przez „osobę przekraczająca granicę państwową”) winien być interpretowany w łączności z art. 2 pkt. 12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, który definiuje kwarantannę jako: odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.

Skoro mowa o odosobnieniu, to oczywiste jest, że osoba podejrzana o zakażenie nie może mieć styczności z innymi osobami, aby ich nie zakazić. Dlatego w przepisach brak wymogu kwarantanny domowników – jeżeli ustawodawca jako cechę konstytutywną kwarantanny ustanowił odosobnienie, to nie może równocześnie regulować przypadku „zbiorowej” kwarantanny spowodowanej brakiem odosobnienia, czyli kwarantanny spowodowanej niewypełnieniem wymogów kwarantanny. Stąd jeżeli osoba przyjezdna będzie miała styczność z domownikami w sposób uniemożliwiający zachowanie kwarantanny, to tym samym również stykające się z nią osoby staną się osobami potencjalnie zakażonymi i stąd powinny poddać się, nazwijmy to „dobrowolnej kwarantannie”, rozszerzając zakres „odosobnienia” na całą rodzinę, tak aby wypełnić przepis jeżeli już nie wobec rodziny, to wobec reszty społeczeństwa. W przeciwnym razie sens kwarantanny pojedynczej osoby jest iluzoryczny, ponieważ nie wypełnia kryterium „odosobnienia w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób”.

Patrząc na to z innej strony możemy powiedzieć tak: nie ma kwarantanny nałożonej na domowników osoby wracającej z zagranicy. Jednak osoba powracająca, poddając się kwarantannie, deklaruje, że pozostanie w odosobnieniu zapobiegającemu szerzeniu się chorób. Jeżeli w jej mieszkaniu nie ma warunków do przebywania w odosobnieniu, to:

• albo pozostali domownicy opuszczą to mieszkanie, umożliwiając osobie przyjezdnej spełnienie wymogu odosobnienia,
• albo osoba ta skorzysta ze wskazanej powyżej możliwości odbycia kwarantanny poza domem, w miejscu wskazanym przez służby sanitarno-epidemiologiczne.

Podsumowując, możliwe jest odbycie kwarantanny domowej przez jedną osobę bez konieczności poddania się kwarantannie przez pozostałych domowników. Jednak będzie to wymagało zawsze bardzo daleko idących środków ostrożności (osobne naczynia, osobna toaleta lub każdorazowa dezynfekcja toalety wspólnej, osobna sypialnia). Taki scenariusz kwarantanny będzie w praktyce możliwy do wdrożenia przede wszystkim w przypadku rodzin mieszkających na dostatecznie dużej przestrzeni (z osobną sypialnią, a najlepiej osobną toaletą). 

W pozostałych przypadkach kwarantanna jednego z domowników może oznaczać konieczność poddania się kwarantannie również pozostałych członków rodziny. Powyższe jednak uzależnione w naszej opinii od wydania odpowiedniego nakazu przez służby epidemiologiczne. W przeciwnym wypadku możemy mieć do czynienia wyłącznie z „kwarantanną” dobrowolną, której warunki, rygory, oraz potencjalne uprawnienia nie są poddane reżimowi prawnemu.

Współautorami wpisu są Jan Piechocki oraz Piotr Szymański.

W tym wpisie przedstawimy więcej informacji na temat art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny. Jak się bowiem okazało nasza publikacja z 14 marca 2020 roku spotkała się z dużym zainteresowaniem. W ostatnich dniach otrzymaliśmy od naszych klientów informacje, że niektórzy z nich zaczęli już „na własną rękę” wdrażać swoistą tarczę antykryzysową. Nie będzie więc nadużyciem nazwanie art. 357¹ elementem tarczy antykryzysowej. 

Dla przypomnienia – cytowany przepis stanowi, że „Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone  z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”  Zwracamy uwagę, że przepis stanowi, iż tylko sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia, lub orzec o rozwiązaniu umowy. 

Jeżeli zdecydujemy się na zastosowanie art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny to musimy liczyć się z potrzebą wystąpienia na drogę sądową. Jesteśmy przekonani, że w wielu przypadkach nie będzie innego, korzystniejszego rozwiązania. 

Jakimi przesłankami należy się kierować przy podejmowaniu decyzji o skierowaniu sprawy na drogę sądową? 

Zgodnie z art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny muszą zostać spełnione następujące warunki:

1. nadzwyczajna zmiana stosunków,
2. zmiana stosunków musi skutkować nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia, lub
3. spełnienie świadczenia groziłoby dla jednej ze stron rażącą stratą,
4. strony umowy nie mogły ww. sytuacji przewidzieć.

W opinii kancelarii sytuacja epidemiczna, czego potwierdzeniem jest rozporządzenie Ministra Zdrowia  z dnia 20 marca 2020 roku, może być uznana jako nadzwyczajna zamiana stosunków. Można więc stwierdzić, że pierwsza z przesłanek w chwili obecnej zostaje spełniona. 

Kolejnym z warunków jest zmiana stosunków skutkująca nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia. Odpowiedź czy mamy do czynienia z taką sytuacją uzależniona jest od analizy konkretnej sprawy.

Dla przykładu jako nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia należy uznać przerwanie łańcucha dostaw, absencje pracowników (np. z powodu opieki nad dziećmi lub kwarantanny) i brak  możliwości utrzymania odpowiedniego poziomu produkcji, wprowadzenie kontroli granicznych i uniemożliwienie wykonania umowy w terminie. 

Z przypadkiem opisanym pod lit. c będziemy mieli do czynienia gdy co prawda świadczenie jest możliwe do spełnienia jednak jego wykonanie wiąże się z rażącą stratą. Są to przypadki gdy istnieją np. alternatywne możliwości wykonania umowy (rezygnacja z tańszego transportu morskiego i wybór droższego lotniczego), zakup droższego zamiennika produktu dostępnego na rynku (np. oryginalna część zamienna producenta niemieckiego zamiast tańszego chińskiego zamiennika), zakup przewidzianego w umowie towaru jednak po cenie znacznie wyższej niż przyjęto do kalkulacji (wzrost ceny na skutek zmiany kursu walut lub zmiany cen przez producenta).

Konieczne jest także aby strony umowy nie przewidziały w samej umowie nadzwyczajnej zmiany stosunków. Możliwe jest bowiem, że strony w umowie zwarły zapisy regulujące sposób wykonania umowy w przypadku wystąpienia epidemii. W dużej części przypadków jednak z takimi regulacjami nie mamy do czynienia. Wydaje się (zwłaszcza w umowach długoterminowych), że niemożliwym było przewidzenie na etapie zawierania umowy wystąpienia pandemii. Inaczej może wyglądać interpretacja w tych przypadkach gdy umowy zawierane były już w czasie pojawienia się epidemii. Z uwagi jednak na zmienność sytuacji, jej dynamikę także strony takich umów będą mogły powoływać się na treść omawianego przepisu.      

W tym wpisie przedstawiliśmy sądowe możliwości zmiany umowy. W kolejnych przybliżymy kwestię miarkowania kar umownych. W dalszych publikacjach zajmiemy się także kwestią odstąpienia od umowy oraz waloryzacją wynagrodzenia a także siła wyższą.

* użyte w tym wpisie określenie tarcza antykryzysowa nie jest powiązane z projektami organów władzy publicznej.