Jakie losy czeka przedsiębiorstwo prowadzone w formie jednoosobowej działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy?

  • Piotr Szymański
  • 28/10/2020

Tematyka sukcesji firm jest jednym z głównych przedmiotów działalności Kancelarii Radców Prawnych Szymański & Tyrzk spółka partnerska. Jeszcze w 2016 roku mieliśmy przyjemność brać udział w badaniach naukowych, które obejmowały m.in. tą tematykę. W sierpniu tego roku mecenas Piotr Szymański udzielił wywiadu pani dr Marcie Wojtyra z Akademii Leona Koźmińskiego, w którym to wskazywał na szczególne znaczenie w praktyce zawodowej rozwiązań dotyczących sukcesji przedsiębiorstw. Od 2016 roku nastąpił szereg zmian w prawie, które w znaczny sposób przemodelowały zasady sukcesji i co najważniejsze ustanowiły jej ramy prawne.

Problem sukcesji może być rozumiany bardzo szeroko i obejmuje on w takim przypadku zarówno zmiany właścicielskie wynikające z przekształceń podmiotów gospodarczych, postępowań o zniesienie wspólności majątkowej, zbywania udziałów, następstwa międzypokoleniowego. Problem sukcesji może być rozumiany także w sposób wąski i w takim przypadku dotyczy on zarządu przedsiębiorstwem  w spadku.

W tym wpisie na naszym blogu przedstawimy zasady sukcesji wynikające z ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.

Podkreślenia wymaga, że zasady opisane poniżej jak i wynikające z ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, odnoszą się wyłącznie do działalności wykonywanej we własnym imieniu i podlegającej wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Zaznaczyć także warto, że w związku z faktem, iż ustawa reguluje wyłącznie działalność gospodarczą wpisaną CEIDG to z dobrodziejstw ustawy nie mogą korzystać rolnicy prowadzący gospodarstwa rolne lecz nie wpisani do CEIDG. Jeżeli natomiast rolnik jest jednocześnie przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG to i prowadzi w związku z tym działalność inną niż rolniczą, to całe jego przedsiębiorstwo (w tym także gospodarstwo rolne) będzie podlegać zasadom wynikającym z ustawy.

W tym miejscu trzeba także wskazać, że ustawie podlega także przedsiębiorstwo prowadzone w formie spółki cywilnej.

Na początek wyjaśnimy podstawowe pojęcia:

  • zarząd sukcesyjny – jest to zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku; od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
  • przedsiębiorstwo w spadku – obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci,
  • właściciel przedsiębiorstwa w spadku – osobą taką może być:

– osoba, która na podstawie postanowienia sądu, notarialnego poświadczenia dziedziczenia albo europejskiego poświadczenia spadkowego nabyła składniki materialna i niematerialne na podstawie powołania do spadku ustawowego albo testamentowego, albo nabyła udział w przedsiębiorstwie lub przedsiębiorstwo na podstawie zapisu windykacyjnego,

– małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie spadku,

– osoba która nabyła udział w przedsiębiorstwie lub przedsiębiorstwo od osób ww. lub jednostka do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkład.

Ustawa przewiduje dwa sposoby powołania zarządu sukcesyjnego:

  • powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę za jego życia,
  • ustanowienie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy.

Powołanie zarządy przez przedsiębiorcę ma miejsce gdy osoba wyznaczona na zarządcę wyrazi zgodę na powyższe, oraz w CEDIG zostanie dokonany odpowiedni wpis.

Ustanowienie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy odbywa się w sposób opisany w art. 12 ustawy tj. zarządcę może powołać:

1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub

2) spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo

3) spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadkowym.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego w przypadku, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Należy pamiętać, że ustawodawca określił krótki termin na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy!

Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony:

  • z chwilą śmierci przedsiębiorcy jeżeli zarząd został powołany za życia przedsiębiorcy,
  • z chwilą wpisu zarządu sukcesyjnego do CEDIG powołanego po śmierci przedsiębiorcy.

Funkcję zarządcy sukcesyjnego może pełnić tylko jedna osoba! Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorca nie może wskazać także innych osób, które miałaby pełnić tą funkcję w przypadku niemożliwości jej objęcia przez osobę wskazaną w wcześniejszym pierwszeństwem.

Ważną informację jest, że zarządca sukcesyjny nie odpowiada za zobowiązania prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w spadku. Za zobowiązania takiego przedsiębiorstwa odpowiadają całym swoim majątkiem właściciele przedsiębiorstwa w spadku. Jednak co istotne, zgodnie z art. 35 ustawy „Właściciel przedsiębiorstwa w spadku, który nie uczestniczył w powołaniu zarządcy sukcesyjnego na skutek naruszenia art. 12, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku do wartości stanu czynnego przedsiębiorstwa w spadku przypadającej na jego udział, według stanu na dzień, w którym dowiedział się o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego.”

Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.