W tym wpisie przedstawimy więcej informacji na temat art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny. Jak się bowiem okazało nasza publikacja z 14 marca 2020 roku spotkała się z dużym zainteresowaniem. W ostatnich dniach otrzymaliśmy od naszych klientów informacje, że niektórzy z nich zaczęli już „na własną rękę” wdrażać swoistą tarczę antykryzysową. Nie będzie więc nadużyciem nazwanie art. 357¹ elementem tarczy antykryzysowej. 

Dla przypomnienia – cytowany przepis stanowi, że „Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone  z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”  Zwracamy uwagę, że przepis stanowi, iż tylko sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia, lub orzec o rozwiązaniu umowy. 

Jeżeli zdecydujemy się na zastosowanie art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny to musimy liczyć się z potrzebą wystąpienia na drogę sądową. Jesteśmy przekonani, że w wielu przypadkach nie będzie innego, korzystniejszego rozwiązania. 

Jakimi przesłankami należy się kierować przy podejmowaniu decyzji o skierowaniu sprawy na drogę sądową? 

Zgodnie z art. 357¹ ustawy Kodeks Cywilny muszą zostać spełnione następujące warunki:

1. nadzwyczajna zmiana stosunków,
2. zmiana stosunków musi skutkować nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia, lub
3. spełnienie świadczenia groziłoby dla jednej ze stron rażącą stratą,
4. strony umowy nie mogły ww. sytuacji przewidzieć.

W opinii kancelarii sytuacja epidemiczna, czego potwierdzeniem jest rozporządzenie Ministra Zdrowia  z dnia 20 marca 2020 roku, może być uznana jako nadzwyczajna zamiana stosunków. Można więc stwierdzić, że pierwsza z przesłanek w chwili obecnej zostaje spełniona. 

Kolejnym z warunków jest zmiana stosunków skutkująca nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia. Odpowiedź czy mamy do czynienia z taką sytuacją uzależniona jest od analizy konkretnej sprawy.

Dla przykładu jako nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia należy uznać przerwanie łańcucha dostaw, absencje pracowników (np. z powodu opieki nad dziećmi lub kwarantanny) i brak  możliwości utrzymania odpowiedniego poziomu produkcji, wprowadzenie kontroli granicznych i uniemożliwienie wykonania umowy w terminie. 

Z przypadkiem opisanym pod lit. c będziemy mieli do czynienia gdy co prawda świadczenie jest możliwe do spełnienia jednak jego wykonanie wiąże się z rażącą stratą. Są to przypadki gdy istnieją np. alternatywne możliwości wykonania umowy (rezygnacja z tańszego transportu morskiego i wybór droższego lotniczego), zakup droższego zamiennika produktu dostępnego na rynku (np. oryginalna część zamienna producenta niemieckiego zamiast tańszego chińskiego zamiennika), zakup przewidzianego w umowie towaru jednak po cenie znacznie wyższej niż przyjęto do kalkulacji (wzrost ceny na skutek zmiany kursu walut lub zmiany cen przez producenta).

Konieczne jest także aby strony umowy nie przewidziały w samej umowie nadzwyczajnej zmiany stosunków. Możliwe jest bowiem, że strony w umowie zwarły zapisy regulujące sposób wykonania umowy w przypadku wystąpienia epidemii. W dużej części przypadków jednak z takimi regulacjami nie mamy do czynienia. Wydaje się (zwłaszcza w umowach długoterminowych), że niemożliwym było przewidzenie na etapie zawierania umowy wystąpienia pandemii. Inaczej może wyglądać interpretacja w tych przypadkach gdy umowy zawierane były już w czasie pojawienia się epidemii. Z uwagi jednak na zmienność sytuacji, jej dynamikę także strony takich umów będą mogły powoływać się na treść omawianego przepisu.      

W tym wpisie przedstawiliśmy sądowe możliwości zmiany umowy. W kolejnych przybliżymy kwestię miarkowania kar umownych. W dalszych publikacjach zajmiemy się także kwestią odstąpienia od umowy oraz waloryzacją wynagrodzenia a także siła wyższą.

* użyte w tym wpisie określenie tarcza antykryzysowa nie jest powiązane z projektami organów władzy publicznej.